Giordano Bruno was priester, schrijver, satiricus, wetenschapper en vrijdenker die in 1548 werd geboren in Nola (in de buurt van Napels, Italië). Na een proces van ongeveer acht jaar, wordt hij in 1600 in Rome door de rooms-katholieke kerk op de brandstapel gebracht. Zijn boeken wijken op teveel terreinen af van de officiële leer. Ze worden dan ook door Rome op de ‘Lijst van verboden boeken’ (de ‘index’) gezet. Ruim tien jaar geleden bood de Kerk excuses aan voor de moord op Bruno. Rehabilitatie volgt echter niet; zijn leer blijft ketters.

Ketterse ideeën

Als Bruno dertien is gaat hij naar de kloosterschool van de Dominicanen. Deze orde heeft – onder meer vanwege steun aan de Inquisitie – faam verworven die misschien nog het beste kan worden weergegeven door de middeleeuwse woordspeling Domini canes; ‘de honden van de Heer’. Later treedt Bruno uit de Orde en verblijft enige tijd bij de Calvinisten in Genève, maar ook deze verstoten hem wegens ketterij. In 1572 word Bruno gewijd tot priester.  

_{Afbeelding: Standbeeld Bruno in Rome}

Als pantheïst met een wetenschappelijke interesse meent Bruno dat alle materie bezield is, van het kleinste plantje tot de hele kosmos. Hierbij neemt hij een min of meer materialistische houding aan; de geest zit ín de materie en ín de natuur (zie voor deze positie ook mensen als Spinoza en Hegel). God en natuur zijn dus niet te scheiden van elkaar. Volgens Bruno is de zon niet meer of minder dan een ster en zijn sterren op hun beurt gewoon zonnen. Anders dan de Kerk meent Bruno dat het heelal oneindig is en er niet nog een extra oneindig principe – namelijk god – naast het heelal bestaat. God staat niet naast, maar ín de wereld. In een persoonlijke god gelooft hij niet, en al evenmin in de lichamelijke verschijning van zijn zoon Jezus op aarde. Bruno verdedigt zijn positie met de bewering dat zijn ‘wetenschappelijke’ aanpak niet in strijd is met de bijbel.

Maar zijn ideeën gaan veel te ver voor de toen al niet meer almachtige Moederkerk, die geteisterd wordt door reformatie, humanisme, wetenschap en ketterij. De Inquisitie voert een terreurbewind om te redden wat er te redden valt. In reactie op het horen van de doodstraf, zei Bruno dan ook:

“Misschien spreken jullie, mijn rechters, dit vonnis met meer angst uit dan waarmee ik het onderga.”

Wat precies de doorslag heeft gegeven in zijn veroordeling is niet helemaal duidelijk. Vermoedelijk is de optelsom van zijn ideeën voldoende bedreigend voor de officiële leer. Hoeveel mensen tijdens de Inquisitie zijn vermoord is onbekend, maar hun aantal loopt waarschijnlijk in de miljoenen. Op 17 februari 1600 wordt Bruno op de brandstapel gezet. Een ijzeren pen door zijn mond en tong brengt hem tot zwijgen.  

_{Afbeelding: Verfilming leven Bruno (1973)}

Niet vergeten

Helemaal vergeten is Bruno niet. In Berlijn onthult de Giordano Bruno Stiftung in 2008 – samen met andere humanistische en vrijdenkersorganisaties – een monument voor de denker. Jaren daarvoor al werd in Helmstedt een gedenksteen voor hem geplaatst en op de maan is een krater naar hem vernoemd. Het meest bekend is zijn standbeeld in Rome. In 1889 wordt het op de plaats van de moord (het plein Campo de Fiori, Plein der bloemen) opgericht. Bruno staat met zijn gezicht gericht naar het Vaticaan. Dit wordt de initiatiefnemers niet in dank afgenomen en de paus tekent protest aan.

De gedenktekens van de Inquisitie manen ons waakzaam te blijven tegen geloofsterreur, zodat Bruno’s standvastigheid en brandoffer (in het Grieks holocaust) niet voor niets zijn geweest. Want hoewel de rooms-katholieke kerk in het jaar 2000 min of meer verontschuldigingen aanbiedt voor de moord op Bruno, wordt hij niet gerehabiliteerd. Zijn opvattingen blijven immers in strijd met de Rooms Katholieke Leer. Waarvan acte.