Bezinning en oefening, waardenonderzoek, vriendschap en omgaan met tijd, dat zijn de vier thema’s die in levenskunst zijn te onderscheiden. Positieve vrijheid is de kern van de actuele levenskunst. Wat is voor mij een authentiek, goed en mooi leven? Dat gaat verder dan de smalle moraal van zelfbeschikking waarin vrijheid slechts wordt gezien als niet-inmenging. De Franse filosofen Pierre Hadot en Michel Foucault legde de basis voor de actuele levenskunst.

Een ethiek uit de Oudheid

Levenskunst is een recente vorm van ethiek die terugkijkt naar de Griekse en Romeinse Oudheid. Het gaat over het goede leven. Levenskunst komt op in een tijd van individualisering, secularisering en een grote nadruk op zelfbeschikking. Zelfbeschikking wordt echter als een liberale, smalle moraal geïnterpreteerd: moderne mensen ervaren hun vrijheid vooral als niet-inmenging. Dit wordt ook wel negatieve vrijheid genoemd. Daarmee dreigt een samenleving van mensen die menen dat ze zich kunnen ontwikkelen los van anderen en los van algemeen erkende waarden.

De actuele levenskunst wil expliciet een halt toeroepen aan deze ontwikkeling. Vrijheid is immers altijd relationeel. Mijn vrijheid staat in verhouding tot die van anderen. Bovendien is vrijheid altijd relatief. Het gaat om graden van vrijheid en van onvrijheid. Echte vrijheid is alleen maar te bereiken dankzij daadwerkelijk zelfbeheer. Het gaat in de levenskunst niet om negatieve vrijheid – niemand mag zich met mijn leven bemoeien! – maar om positieve vrijheid – wat is voor mij een authentiek, goed en mooi leven?

Draag zorg voor jezelf

Aan de basis van deze nieuwe ethiek staan de Franse filosofen Michel Foucault en Pierre Hadot. Zij ontdekten in de klassieke Oudheid het bestaan van een algemeen aanvaarde ars vitae, een cultuur van levenskunst. Deze cultuur draaide om het gebod: ‘Draag zorg voor jezelf’. De Grieken en de Romeinen droegen zorg voor zichzelf en oefenden zichzelf in tal van omgangsvormen met het oog op een vrij en soeverein leven. Vandaar Foucaults omschrijving van levenskunst als een vrijheidspraktijk. 

In het voetspoor van Foucault en Hadot pleiten steeds meer filosofen en humanisten voor een herleving van deze klassieke levenskunst en de opkomst van een laatmoderne, eigentijdse cultuur van het zelf. Levenskunst, opgevat als zorg voor zichzelf, is een holistisch concept. Denken – bezinning, kritische reflectie – voelen en willen – verlangen – oefenen en waarderen, vormen de nauwe samenhang van een persoonlijk leerproces. Het doel is het bereiken van een eigen levenshouding. Alleen door toewijding en veelvuldig oefenen kan iemand erin slagen om een persoonlijke levenshouding te verwerven. De ethiek van de levenskunst wil een concrete en praktische invulling van positieve vrijheid zijn.

Thema’s in de actuele levenskunst

In de actuele levenskunst zijn verschillende concrete thema’s aan de orde:

Bezinning en oefening: wat kan ik?
Waardenonderzoek: wat wil ik echt?
Vriendschap: hoe doe we het samen?
Omgaan met tijd: wanneer?

Het ideaal van de ethiek van de levenskunst is een moderne gemeenschap van weerbare, op elkaar betrokken individuen.

Verder lezen

In de canon staan veel denkers passend bij dit thema: Socrates, Aristoteles, Epicurus, Seneca, Marcus Aurelius, Michel de Montaigne, Nietzsche en Camus, Pierre Hadot en de late Michel Foucault. U kunt meer lezen over deze denkers en bijpassende literatuur door te klikken op de namen. Voor verdere literatuur kijkt u rechts onder ‘Boeken’.