Hoewel het humanisme een lange geschiedenis heeft, is het georganiseerd humanisme een betrekkelijk recent fenomeen. Pas in de tweede helft van de 19e eeuw begonnen vrijdenkers zich te organiseren. Na de Tweede Wereldoorlog, en in reactie hierop, ontstonden Humanitas (1945) en het Humanistisch Verbond (1946).

Het humanisme is in onze tijd een levensbeschouwing waar bezinning en beschouwing samen gaan met sociale en emancipatoire doelstellingen. Deze oriëntatie komt in de praktijk van het humanisme terug. Deze kunnen worden onderverdeeld in humanistisch onderwijs, hulp en ondersteuning en als laatste: media. 

Humanistisch onderwijs

Het humanisme heeft zich altijd bezig gehouden met beschouwende vragen over mens, wereld en leven. Omdat de mens niet ‘kant en klaar’ wordt geboren maar het leven moet leren, besteden humanisten extra aandacht aan opvoeding, persoonlijke vorming en onderwijs (zie bijv. paideia en Weimar humanisme). De mens kan zich ontwikkelen tot mooi en goed persoon en zou hier zelfs naar moeten streven. Gelukkig staan we niet alleen en kunnen we leren van de ervaring van anderen en de generaties voor ons. 

Onderwijs en onderzoek vanuit humanistisch perspectief vinden plaats aan de Universiteit voor Humanistiek (UvH) in Utrecht, waar niet alleen onderzoekers maar ook geestelijk verzorgers en organisatie-adviseurs worden opgeleid. Ook kan men, via een gespecialiseerd traject, zijn of haar lesbevoegdheid halen. Dit kan via het opleidingsinstituut voor leerkrachten en humanistisch vormgeving: het HVO. Zij pleiten voor brede vorming: ‘Bildung‘. Deze term komt van de filosoof en taalwetenschapper Wilhelm von Humboldt (1767-1835) die als minister van onderwijs in Duitsland gepleit heeft voor mensgericht onderwijs, voor maatschappelijke betrokkenheid en bewust persoonlijke vorming. Deze vorm van onderwijs komt terug op de UvH, maar ook andere instituten springen in op de behoefte van de student, zoals bijvoorbeeld De Bildung Academie. Jongere leerlingen kunnen terecht op volledig humanistische scholen, waaronder de eerste humanistische mavo van Nederland. Organisaties en bedrijven kunnen voor training en ontwikkeling terecht bij het Praktijkcentrum voor Zingeving & Professie.

Omtrent wetenschappelijk onderzoek en educatie is er de Stichting Socrates, een van de eerste werkstichtingen van het Humanistisch Verbond. Zij heeft als doel de wetenschappelijke exploratie van actuele maatschappelijke problemen vanuit een humanistisch perspectief te bevorderen. Het heeft als eerste taak de benoeming en begeleiding van door haar aangestelde humanistische bijzonder hoogleraren bij (alle) Nederlandse universiteiten. Zij krijgen de titel Socrates-hoogleraar en zijn o.a. verbonden aan de UvH Utrecht, VU Amsterdam en TU Delft. 

Andere organisaties die zich met de inhoudelijke ontwikkeling van het humanisme bezig houden en zijn onder meer het Humanistisch Vredesberaad, Instituut Kosmopolis, De Vrije Gedachte, het Humanistisch Historisch Centrum, het J.P. van Praag instituut en Stichting Huis van Erasmus.

_{Afbeelding: Universiteit voor Humanistiek in Utrecht}

Hulp en ondersteuning

Humanitas

Dat humanisten hun waarden ook in de praktijk brengen wordt zichtbaar via de vereniging Humanitas, een landelijke vrijwilligersorganisatie die in 1945 is opgericht. Jaarlijks helpen ruim 22.000 vrijwilligers zo’n 60.000 mensen. Humanitas biedt ondersteuning aan mensen die dat nodig hebben. De meer dan 700 activiteiten die zij doen vallen onder de thema’s eenzaamheid, opvoeden, opgroeien, detentie, thuisadministratie en verlies. De doelstelling van deze hulp is uiteindelijk het vergroten van zelfbeschikking en veerkracht. 

HIVOS

In 1968 wordt HIVOS opgericht, een internationaal humanistische organisatie voor ontwikkelingssamenwerking. Hivos is wereldwijd actief, waaronder in Afrika, Latijns-Amerika, Azië en Zuidoost Europa en biedt daar steun aan particuliere organisaties. Zij vinden dat ieder mens recht heeft op vrijheid en een waardig leven en streven naar duurzame economieën en samenlevingen die open staan voor iedereen. De nadruk wordt gelegd op structurele verandering op gebied van discriminatie, ongelijkheid, machtsmisbruik en de overbelasting van onze leefomgeving. Lef, creativiteit, kennis en innovaties zetten zij in voor ‘echte’ verandering. 

Geestelijke begeleiding

Op verschillende momenten kunnen mensen met levensbeschouwelijke vragen worstelen of hier steun en begeleiding voor nodig hebben. Humanistisch geestelijk verzorgers bieden nu naast hun religieuze collega’s in het leger, de gevangenis, bejaardenhuizen en het ziekenhuis, geestelijke begeleiding aan. Deze begeleiding werd tot de jaren vijftig vooral door religieuze instellingen verzorgd. Het Humanistisch Verbond wilde ook de belangen van niet-religieuze en humanistische mensen behartigen en ook hen geestelijke begeleiding bieden. Deze geestelijke verzorging kwam na een flinke strijd met confessionele partijen in de jaren zestig van de grond. De HGV’er kan alleen via het Humanistisch Verbond worden uitgezonden en er is een kwaliteitsvoorwaarde gebezigd door de Vereniging van Geestelijk Verzorgers (VGVZ) en Stichting Kwaliteitsregister Geestelijk Verzorgers (SKGV). 

Media

Naast denken en doen, zijn er ook humanistisch georiënteerde media zoals televisie, radio, websites en tijdschriften. Hoewel het internet nu voor iedereen bereikbaar is moest er in de beginjaren van het georganiseerde humanisme flink gestreden worden voor media-ruimte. 

Er is een humanistische omroep: HUMAN. Die verzorgt sinds 1989 radio- en televisieprogramma’s in opdracht van het Humanistisch Verbond. Sinds 2001 maakt de HUMAN deel uit van de Humanistische Alliantie (een koepel van meer dan vijftig organisaties). HUMAN wil de menselijke en persoonlijke kant van de samenleving laten zien en maakt programma’s die het hart moeten raken en vragen om het hoofd. HUMAN valt vaak in de prijzen met hun producten, zoals o.a. de documentairereeks ‘Schuldig‘. Het HV, in samenwerking met omroep Human, brengt vier keer per jaar een eigen tijdschrift uit: HUMAN Magazine, dat zich op het raakvlak van kunst, cultuur, debat en filosofie beweegt en hiermee zowel de breedte als de specifieke aard van het humanisme laat zien.

Dit is slechts een kleine greep uit de verschillende manieren waarop humanisme in praktijk wordt gebracht. Naast deze georganiseerde praktijken, is het humanisme ook op een bredere manier in de samenleving aanwezig. Veel individuen herkennen zich in de uitgangspunten van het humanisme, zonder lid te zijn van een humanistische organisatie. Je zou zelfs kunnen zeggen deze niet-georganiseerde vorm typisch is voor de humanistische levensbeschouwing